ترک کف پا; نشانه‌ها، علت‌ها و راه‌حل‌های مؤثر

چرا کف پای ما ترک می‌خورد؟

گاهی با آن که مراقبت خوبی از پاهایمان داریم و مرتبا از کرم‌های مرطوب‌کننده برای نرمی و لطافت آنها استفاده می‌کنیم، باز هم شاهد ترک خوردن و پینه بستن کف آن‌ها هستیم. حتی بعضی اوقات این ترک‌ها زخمی ‌و خونی نیز می‌شوند. چرا این اتفاق می‌افتد؟

ترک‌های کف پا زمانی ظاهر می‌شوند که پوست کف و مخصوصا پاشنه‌ی پا سفت و خشک می‌شود و گاهی در اثر فشار زیاد پینه می‌بندد. ایجاد پوست خشک و ضخیم در حاشیه‌‌ی پاشنه‌ی پا، اولین علامت در شروع ترک پاست. افزایش فشار روی پاشنه‌ی پا که منجر به پخش شدن آن به اطراف و کشیدگی پوست پا می‌شود، باعث ترک خوردن پوست این قسمت‌ها شده و ترک‌های به وجود آمده به مرور عمیق‌تر می‌گردند.

معمولا در این شرایط استفاده از کرم مرطوب‌کننده یا وازلین برای ترک پا، جلوی ترک خوردن و بدتر شدن شرایط را می‌گیرد؛ مخصوصا در هوای سرد و خشک زمستان. اما اگر این راهکار برایمان موفقیت آمیز نبود، ممکن است به این معنی باشد که با مشکل بزرگ‌تری مواجهیم.

ترک پا به خودی خود برای ما خطری ندارد، اما گاهی عفونت‌های فرصت‌طلب روی آن سوار می‌شوند و منجر به عفونت پوستی به نام سلولیت می‌گردند که درمان آن نیازمند مصرف آنتی‌بیوتیک‌های قوی‌ست و گاهی منجر به بستری در بیمارستان می‌شود.

ترک پا زمانی اتفاق می‌افتد که پوست کف پای ما خشک و سفت شود؛ یعنی به دلیل از دست دادن آب، خاصیت ارتجاعی خود را از دست داده باشد. اضافه وزن یا چاقی، ایستادن طولانی مدت مخصوصا روی سطح سفت و استفاده از کفش‌های باز (مخصوصا در قسمت پشت کفش)، از عوامل تشدید کننده‌ و باعث سرعت بخشیدن به ایجاد ترک پا هستند.

شایع‌ترین علائم ترک پا چیست؟

• پوست خشک و زبر
• ترک‌های عمیق و دردناک
• پوسته‌ریزی یا کنده‌شدن راحت پوست پا
• تاول
• بوی بد و غیر طبیعی
• تورم
• تغییر رنگ
• سست شدن پوست

ترک پا در افراد مبتلا به دیابت اهمیت ویژه‌ای دارد؛ زیرا در بسیاری از دیابتی‌ها اعصاب پا فاقد حس درد هستند و ممکن است فرد متوجه زخمی‌شدن همین ترک‌های ساده نشود. این زخم در صورت عدم توجه بیمار و عدم درمان به موقع ممکن است به زخم پای دیابتی منجر شود که درمانی بسیار سخت و اذیت‌کننده خواهد داشت. به همین دلیل توصیه می‌شود همه‌ی افراد، به ویژه دیابتی‌ها، هر روز سلامت پاهای خود را به دقت بررسی نمایند و دو تا سه بار در روز از مرطوب‌کننده برای پاهایشان استفاده کنند.

چه چیزی باعث ایجاد ترک پا می‌شود؟

همان طور که گفته شد، وقتی پوست کف پا و مخصوصا پاشنه‌ی پای ما خشک و ضخیم می‌شود، اولین مرحله از ایجاد ترک پاست. در این شرایط اگر فشار بیش‌تری به چربی ذخیره شده در پاشنه‌ی پای ما وارد شود، می‌تواند پوست خشک و ضخیم پاشنه‌ی پایمان را دچار ترک و شکاف کند.

با آن‌که ترک پا در هر فردی و با هر شرایطی می‌تواند ایجاد شود، شرایطی هستند که بروز آن را بیشتر می‌کنند؛ شرایطی مثل پوشیدن کفش باز (صندل)، حمام کردن با آب داغ، استفاده از صابون‌های قوی، داشتن پوست خشک و سرد، بودن در آب و هوای سرد و خشک، ایستادن به مدت طولانی.

همچنین برخی بیماری‌ها هستند که در صورت عدم درمان یا کنترل صحیح می‌توانند منجر به شکنندگی پوست و ایجاد ترک در آن شوند. مثال‌هایی از بیماری‌هایی که می‌توانند بروز ترک پا را بیشتر کنند شامل کم‌کاری تیروئید، دیابت، عفونت قارچی پا به نام پای ورزشکاران، خار پاشنه و سندرم شوگرن (که در آن میزان رطوبت تولیدی در بدن به شدت کاهش یافته است) می‌باشند. گاهی ترک پایی که به درمان‌های عادی جواب نمی‌دهد، اولین نشانه از این بیماری‌های زمینه‌ای است. همچنین کمبود برخی ویتامین‌ها مثل ویتامین C،  E، B3 (نیاسین) که نگهدارنده‌ی رطوبت و ترمیم کننده‌ی پوست هستند، می‌تواند منجر به ایجاد ترک در کف پاهایمان شود.

علل ایجاد ترک پا

• پوست خشک: زمانی که پوست آب خود را از دست می‌دهد، حالت کشسانی آن کاهش می‌یابد که منجر به ایجاد ترک در آن می‌شود. عواملی مثل رطوبت پایین هوا، سرمای هوا یا مواجهه‌ی طولانی مدت با آب می‌توانند پوستمان را خشک نمایند.
• فشار زیاد روی پاها یا چاقی
• پوشیدن کفش نامناسب (باز یا تنگ)
• بیماری‌های دیگر مثل دیابت، کم کاری تیروئید، اگزما، یا پسوریازیس که پوست بدن را خشک‌تر می‌کنند.
• افزایش سن: پوست ما با روند پیری به طور طبیعی خشک‌تر شده و با از دست دادن رطوبت خود، حالت کشسانی‌اش را نیز از دست می‌دهد.
• عدم رعایت بهداشت پا یا عدم مراقبت صحیح از پاها (شامل برداشتن سلول‌های مرده و رطوبت‌رسانی مرتب به پوست پا)
• پای ورزشکاران
• فعالیت بدنی زیاد

درمان‌های خانگی ترک پا

در بسیاری از موارد می‌توانیم پاشنه‌های ترک خورده و خشک پاهایمان را در منزل درمان کنیم. انواع مختلف محصولات ترک پا، با ترکیبات مختلف در داروخانه‌ها وجود دارند که با دانستن علت ایجاد ترک در پاهایمان، راحت‌تر می‌توانیم کرم برای ترک پای خودمان را انتخاب کنیم. اگر با وجود استفاده از این محصولات، بهبودی در ترک‌های کف پایمان حاصل نشد، باید حتما به پزشک مراجعه نموده و به دقت بررسی شویم.

برای شروع کار باید دو بار در روز پاهایمان را با کرم‌های مناسب رطوبت‌رسانی کنیم. برای این منظور مروری کوتاه بر راهنمای انتخاب محصولات درمان ترک پا خواهیم داشت. پیشنهاد می‌شود از کرم‌هایی استفاده کنیم که قدرت رطوبت‌رسانی بالایی دارند، مثل آن‌ها که در ترکیباتشان حاوی اوسرین هستند. برخی کرم‌های مرطوب‌کننده حاوی اوره، سالیسیلیک اسید، آلفا هیدروکسی اسید، ساکارید ایزومرات یا لاکتیک اسید هستند. این ترکیبات نرم‌کننده‌ی پوست، همزمان سلول‌های مرده‌ی سطح پوست را نیز بر می‌دارند. البته به علت همین خاصیتشان ممکن است کمی‌سوزش و تحریک پوستی نیز ایجاد کنند؛ به همین دلیل مصرف بیش از دو بار در روز از آن‌ها توصیه نمی‌شود.

کرم ترک پا مس حاوی ترکیبات آلانتوئین، اوره و منتول می‌باشد که با کمک به برداشتن لایه‌ی شاخی و سلول‎های مرده‌ی پوست، به تولید سلول‌های جدید و ایجاد نرمی و لطافت در پوست کمک می‌کنند. از طرفی آلانتوئین با رطوبت‌رسانی و کاهش تحریکات پوستی، به تسریع بهبود خشکی و ترک‌های پوستی کمک چشم‌گیری می‌نماید.

لانولین، پارافین و موم زنبور‌عسل موجود در این کرم سد محافظتی مناسبی را بر روی پوست ایجاد کرده و با تضمین مرطوب‌کنندگی طولانی‌مدت، ترک‎های پوستی را بهبود می‌بخشند. لانولین از نظر فیزیکی و شیمیایی، شباهت‌های بسیاری به چربی پوست انسان دارد و می‌تواند جایگزین چربی‌های از دست رفته شده و از رطوبت پوستمان محافظت بلند‌مدت به عمل آورد.

استئاریک‌اسید موجود در کرم ترک پا مَس با ایجاد لایه‌ای محافظ، از دست رفتن رطوبت در پوست را به حداقل  رسانده و با پیشگیری و درمان خشکی و التهاب‌های خفیف پوستی، این کرم را به یکی از بهترین کرم‌ها برای درمان ترک پا در خانه تبدیل می‌کند.

توصیه بعدی برای درمان ترک پا در خانه، آن است که پیش از رفتن به رختخواب توجه بیشتری به پاهایمان داشته باشیم! برای این کار می‌توانیم پاهایمان را به مدت 10 دقیقه در آب گرم و یا ترکیب آب و صابون قرار دهیم و سپس به آرامی ‌آب اضافه را خشک نماییم؛ وقتی پاهایمان هنوز کمی‌ نم‌دار است، آرام آرام قسمت‌های ضخیم شده را با یک لیف یا تنظیف زبر و یا سنگ پای مرطوب شده مالش دهیم تا سلول‌های مرده را از کف پایمان برداریم. نهایتا و زمانی که هنوز پاهایمان کمی ‌نم‌دار است، از یک کرم بسیار چرب و یا وازلین روی پاهایمان بزنیم، جوراب نخی بپوشیم و بعد به رختخواب برویم.

وازلین ویتامینه مس، فراورده‌ای محافظ و نرم کننده‌ است که به منظور پیشگیری و درمان تحریکات و التهاب‌های جزئی پوست در سوختگی‌ها، خراش‌ها، ترک‌های ناشی از شستشوی پوست با شوینده‌ها و سوختگی‌های حاصل از نور آفتاب مصرف می‌گردد.

وازلین ویتامینه مَس با بهره‌گیری از خواص ترمیم‌کنندگی و ضدالتهابی ویتامین‌های E،  B5 و آلانتوئین، خواص مطلوب و موثر وازلین را چندبرابر کرده و این محصول را برای کمک به برطرف نمودن ترک‌های پوستی کف پا، ایده‌آل می‌سازد.

ویتامین E موجود در این فراورده به پوست بدن رطوبت لازم را می‌رساند و به ترمیم سلول‌های آسیب‌دیده کمک می‌کند. پیش‌سازهای ویتامین B5 یکی دیگر از ترکیبات ارزشمند وازلین ویتامینه مَس هستند که با حفظ رطوبت و نرمی‌بخشی به پوست، تاثیر چشم‌گیری در لطافت و زیبایی آن ایفا می‌کنند. آلانتوئین نیز با رطوبت‌رسانی و کاهش تحریکات پوستی، به تسریع بهبود خشکی و ترک‌های پوستی کمک چشم‌گیری می‌نماید.

روش‌های طبیعی برای ترمیم ترک پا

اگر از طرفداران ترکیبات و روغن‌های طبیعی هستید، این موارد کمک بزرگی در بهبود یا پیشگیری از ترک پا به شما خواهند کرد:

• روغن نارگیل: که به خواص مرطوب‌کنندگی و آنتی‌باکتریال معروف است، می‌تواند در محافظت از پاهایمان و یا بهبود ترک‌های سطحی کمک کننده باشد. توصیه می‌شود شب‌ها قبل از خواب ابتدا پاهای خود را بشوییم و به آرامی‌خشک کنیم. سپس با روغن نارگیل ماساژ داده و جوراب نخی بپوشیم تا روغن نارگیل جذب بیشتری داشته باشد.
• عسل: یک رطوبت‌رسان عالی طبیعی است که رطوبت را وارد پوستمان می‌کند. توصیه می‌شود عسل را با آب گرم ترکیب کرده و به مدت 20 دقیقه پاهایمان را در آن قرار دهیم.
• ماسک موز: کافی‌ست یک موز رسیده را کاملا له کرده و آن را به کف پاهای خود بمالیم. 20-15 دقیقه اجازه دهیم روی پاهایمان بماند و سپس با آب ولرم بشوییم. موز سرشار از روغن‌های طبیعی و پتاسیم است که به رطوبت‌رسانی پوست کمک می‌کنند.
• شی باتر: به عنوان یک روغن طبیعی برای پا، سرشار از ویتامین‌ها و اسیدهای چرب است که سلول‌های آسیب دیده را ترمیم کرده و کمک می‌کند سد محافظ طبیعی پوست به سلامت خود بازگردد.

چگونه از ترک پا پیشگیری نماییم؟

• حواسمان به مراقبت روزانه از پاهایمان باشد. این مورد مخصوصا برای افراد مبتلا به دیابت بسیار مهم است؛ سعی کنیم هر روز زمانی خاص را به بررسی پاهایمان اختصاص داده و اگر نکته‌ای غیرطبیعی در آنها مشاهده کردیم، پیش از آن‌که به مشکلی جدی تبدیل شود به آن رسیدگی نماییم. علائم غیرطبیعی در پاها که نیاز به بررسی دارند: تورم، بریدگی و زخم، پوسته پوسته شدن، قرمزی و خارش، بوی غیرطبیعی و نامطبوع و وجود نقطه‌های گرم روی پاها هستند.
• برای رعایت بخش اصلی بهداشت پاهایمان، هر روز آنها را با آب گرم بشوییم؛ مخصوصا بین انگشتان پاها را به دقت شسته و سپس خشک کنیم تا رطوبت بین انگشتان باقی نماند. می‌توانیم بعد از خشک کردن از آرد نشاسته‌ی ذرت و یا پودر بچه در بین انگشتان پایمان بریزیم تا رطوبت نگرفته و بعدا دچار عفونت نشود.
• ناخن های پایمان را مرتب کوتاه کنیم: برای این کار یادمان باشد ناخن‌هایمان را به صورت مورب و گرد نگیریم، بلکه برشی مستقیم و صاف بدهیم تا از داخل گوشت رفتن ناخنمان جلوگیری کنیم. یک راه دیگر پیشگیری از ورود ناخن به داخل پوست و گوشت انگشتمان، استفاده از سوهان ناخن بعد از گرفتن ناخن‌هاست. یادمان باشد هیچ گوشه‌ی تیزی را بدون سوهان زدن رها نکنیم.
• از جوراب و کفش مناسب و محافظ استفاده نماییم: همیشه جوراب تمیز بپوشیم، جورابی که کاملا اندازه‌ی پایمان و نرم و سبک است. برای خریدن کفش، ساعت‌های انتهایی روز را انتخاب کنیم که پاهایمان نسبت به صبح ورم و اندازه‌ی بیشتری دارد.
• از پاهایمان در مقابل حرارت زیاد و یا سرما محافظت کنیم: وقتی به ساحل می‌رویم یا در فضای باز قدم می‌زنیم، حتما از کفش مناسب استفاده نماییم. قسمت‌هایی از پا که بدون پوشش و در معرض آفتاب هستند را با کرم ضد آفتاب محافظت کنیم. اگر شب‌ها پاهایمان سرد می‌شود، در رختخواب نیز جوراب نخی بپوشیم. در زمستان از چکمه‌های ضدآب و استاندارد استفاده کنیم تا پاهایمان را گرم و خشک نگه داریم.

پای ورزشکاران چیست؟

با وجود تمامی این توضیحات، گاهی ترک پا مخصوصا در زیر یا لای انگشتان پا، به دلیلی کاملا برعکس یعنی مرطوب بودن بیش از حد پا اتفاق می‌افتد؛ معمولا وقتی پاهایمان همیشه عرق کرده و خیس است به راحتی عفونت قارچی روی آن سوار شده و باعث عمیق‌تر کردن ترک‌ها می‌شود. شاید برایمان عجیب باشد که بدانیم یکی از علل شایع ترک‌های خشک کف پا، عفونت قارچی پاست که به عنوان پای ورزشکاران معروف است. پای ورزشکاران در اثر فعال شدن قارچ‌های فرصت‌طلب در محیط محبوبشان یعنی وجود همزمان تاریکی، رطوبت و گرما اتفاق می‌افتد. معمولا از لای انگشتان پا شروع می‌شود و اگر درمان مناسب صورت نگیرد به سایر مناطق نیز سرایت می‌کند. این حالت بیشتر در افرادی که پاهایشان زیاد عرق می‌کند، در دیابتی‌ها و در افراد دچار نقص ایمنی دیده می‌شود.

با آن که این عفونت معمولا خود را با پوسته‌ریزی و خارش در بین انگشتان و کف پا نشان می‌دهد، گاهی ممکن است پاشنه‌ی پا را نیز درگیر کرده و منجر به شکاف‌های دردناک شود. پای ورزشکاران معمولا با داروهای بدون نیاز به نسخه که در داروخانه ها وجود دارد، در عرض یک هفته درمان می‌شود. اگر علی رغم مصرف صحیح این داروها، درمان نشد حتما باید توسط پزشک ویزیت و معاینه شویم.

درمان پای ورزشکاران

کرم موضعی کورتی مولد با دارا بودنِ دو ماده‌ی دارویی کلوتریمازول که ضدقارچ است و هیدروکورتیزون که ضدالتهاب می‌باشد، یکی از درمان‌های مناسب و کارآمد در پای ورزشکاران است. این کرم در تمام سنین حتی در نوزادان و سالمندان نیز قابل استفاده بوده و با مصرف منظم آن به صورت ۲ بار در روز و به مدت ۷ روز، می‌توانیم بدون نیاز به مراجعه به پزشک، عفونت قارچی خفیف پای خود را، در مراحل اولیه درمان کنیم.

البته همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، اگر علی رغم مصرف صحیح این دارو یا داروهای مشابه، مشکل ما برطرف نشد حتما باید به پزشک مراجعه کرده و توسط وی معاینه شویم.

توصیه‌های پیشگیرانه از ابتلا به پای ورزشکاران

• پس از استحمام، لای انگشتان پا را به دقت خشک کنیم.
• قبل از پوشیدن دوباره‌ی کفش‌هایمان اجازه دهیم کاملا خشک شده باشند. همین که کفش ما کاملا خشک شود به قارچ‌ها فرصت ادامه زندگی و فعالیت نخواهد داد.
• اگر امکان دارد از دو یا چند جفت کفش در طول روز استفاده کنیم و مکررا کفشمان را عوض کنیم تا مانع از برخورداری قارچ‌ها از محیط مرطوب شویم.
• جوراب‌هایمان را مرتب بشوییم و اجازه دهیم کاملا خشک شوند.
• حتما از جوراب نخی استفاده کنیم.
• از مرطوب کردن لای انگشتان پایمان با کرم یا هر چیز دیگری خودداری نماییم.
• هر روز مدتی را برای هوا دادن به پاهایمان اختصاص دهیم.

جمع بندی نهایی

خشکی پوست معمولا عامل اصلی و اولیه در ایجاد ترک پاست. کاهش رطوبت پوست، ایستادن طولانی مدت و پوشیدن کفش‌های باز (مثل صندل) که خشکی پوست پا را تشدید می‌کنند، شرایط را برای ایجاد ترک پا و یا بدتر کردن آن فراهم می‌نمایند. ترک‌های عمیق کف پا ممکن است منجر به عفونت شوند که اگر درمان نشود می‌تواند ترک‌هایی دردناک همراه با خونریزی ایجاد نماید. همین امر خود باعث پیشرفت عفونت و بدتر شدن ترک‌های کف پا می‌شود.

با مراقبت از پاهایمان به صورت روزانه و منظم، می‌توانیم از ایجاد ترک‌های جدید پیشگیری کرده و ترک‌های ایجاد شده‌ی قبلی را بهبود ببخشیم. استفاده‌ی مرتب از مرطوب‌کننده پا، برداشتن سلول‌های مرده با سوهان پا و یا سنگ پا، و نهایتا پوشیدن کفش مناسب کمک می‌کنند تا پاهایی نرم و سالم داشته باشیم.

یادمان باشد نوشیدن آب را فراموش نکنیم؛ اگر آب کافی وارد بدنمان شود پوستمان خشک نخواهد شد. رژیم غذایی ما نیز می‌تواند در سلامت پوستمان و حتی کاهش ترک‌های کف پا موثر باشد. اگر از غذاهای حاوی امگا 3 و ویتامین‌های A، C، E و همچنین زینک به مقدار کافی استفاده کنیم، سلامت پوست خود را در هر جایی از بدن تضمین خواهیم کرد. برای این منظور مصرف ماهی، مغزهای خوراکی، برگ‌های سبز و میوه‌های تازه را فراموش نکنیم.